بررسی و تشخیص اختلال هراس اختصاصی
برخی از افراد در هنگام مواجهه با برخی از اشیا یا موقعیت های معمول و عادی، ترس و اضطراب شدیدی را تجربه می کنند. این حالات می تواند نشانه ای از اختلال هراس اختصاصی باشد که در دسته اختلالات اضطرابی جای می گیرد. این اختلال ـ که به عنوان فوبیا خاص نیز از آن یاد می شود ـ بر خلاف اغلب اضطراب ها که ماهیت کوتاه مدت دارند، بلند مدت بوده و واکنش های شدید جسمانی و روانی را برای فرد بیمار ایجاد می کند. موضوعات مختلف و گسترده ای وجود دارند که ممکن است فرد در مواجهه با آن ها دچار اضطراب غیر معمول شود. در نتیجه، این حالات می توانند زندگی فرد را با افت همراه کرده و عملکرد شغلی و تحصیلی او را با کاهش روبرو سازند. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف اختلال هراس اختصاصی پرداخته و شیوه های درمان آن را مورد بررسی قرار می دهیم.
انواع اختلال هراس اختصاصی
بیماران مبتلا به اختلال هراس اختصاصی در هنگام رویارویی با موقعیت ها یا اشیای عادی، اضطراب و ترسی را تجربه می کنند که با آن موضوع هیچ تناسبی ندارد. موضوع و سوژه ای که باعث بروز اضطراب در بیمار می شود، برای هر فرد، متغیر بوده و این اختلال به هیچ موقعیت یا شی خاصی محدود نمی شود.
به طور معمول، رایج ترین انواع هراس اختصاصی، به ترس از موضوعات زیر مرتبط می شوند:
- موقعیت هایی مانند هواپیما و آسانسور
- ارتفاع، رعد و برق و محیط های طبیعی
- خون، تزریقات پزشکی، بروز زخم و جراحت، بیمارستان
- حیواناتی مانند سگ یا گربه، حشراتی مانند عنکبوت یا سوسک
- موضوعات متفرقه نظیر خفگی، استفراغ، سرو صدای بلند و…
بر همین اساس، هر کدام از انواع فوبیا، بر اساس موضوع آن نامگذاری می شود. به عنوان مثال، هنگامی که بیمار ترس از ارتفاع شدیدی را تجربه می کند، برای اشاره به وضعیت و اختلال وی، از اصطلاح آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع استفاده خواهد شد.
نشانه ها و علائم هراس اختصاصی
اگرچه فوبیا خاص موضوعات متعدد و گسترده ای را شامل می شود، با این حال، بیماران مبتلا به فوبیا، علائمی یکسان را تجربه می کنند. اغلب بیماران در هنگام مواجهه با شی یا موقعیتی که از آن ترس دارند، علائم زیر را تجربه خواهند کرد:
- تلاش برای اجتناب از موقعیت یا شی مورد نظر
- احساس تهوع، سرگیجه، غش کردن و بی حالی
- افت عملکرد و کیفیت زندگی به واسطه ترس و اضطراب
- احساس ترس و اضطراب شدید(وحشت زدگی) هنگام رویارویی با موقعیت یا شی مورد نظر
- فرد از غیر منطقی بودن شدت ترس و اضطراب خود آگاه است، اما نمی تواند آن را مورد کنترل قرار دهد
- در هنگام نزدیک شدن به موقعیت یا شی که فرد از آن ترس دارد، علائم اضطراب شدت پیدا می کنند
- تنش فیزیکی شدید مانند افزایش ضربان قلب، تعریق، احساس درد و سنگینی در قفسه سینه و تنگی نفس
البته در کودکان ممکن است علائم متفاوتی نظیر گریه کردن، چسبیدن به والدین و پرخاشگری نیز بروز پیدا کند.
بروز اختلال در زنان و مردان
همان طور که اشاره شد، اختلال هراس اختصاصی، موضوعات متعددی و گوناگونی را بر می گیرد. پس طبیعی است که نرخ شیوع آن نیز در دسته ها و موضوعات مختلف، متفاوت خواهد بود. اما به صورت کلی، اکثر انواع این اختلال، در زنان بیشتر از مردان شیوع پیدا می کنند. البته این نسبت می تواند با توجه به موضوع هراس و سن بیمار اندکی متفاوت باشد. لازم به ذکر است که در اغلب موارد، این اختلال در زنان و مردان به یک شکل ظهور و بروز پیدا می کند.
درمان اختلال هراس اختصاصی
به طور معمول، تنها در مواردی فوبیا نیاز به درمان دارد، که موجب افت عملکرد و کیفیت زندگی فرد شود. در این وضعیت، می توان با استفاده از روش های درمانی زیر، به بهبود علائم بیمار کمک کرد و نشانه های هراس اختصاصی را کاهش داد:
دارو درمانی
به طور معمول برای درمان اختلال هراس اختصاصی از دارو درمانی استفاده نمی شود. تنها در برخی از موارد خاص و با صلاحدید روانپزشک، از بنزودیازپین ها استفاده خواهد شد. برای مثال، بیمارانی که با فوبیای هواپیما و پرواز درگیر هستند، می توانند پیش از قرار گرفتن در آن موقعیت، از دارو استفاده نمایند.
روان درمانی
برای درمان اختلال هراس اختصاصی می توان از شیوه هایی نظیر مواجهه درمانی استفاده نمود. مواجهه درمانی جزو تکنیک های رفتار درمانی به شمار می آيد که به فرد کمک می کند به صورت تدریجی و مداوم در معرض شی یا موقعیت اضطراب آفرین قرار گیرد. بدین ترتیب، فرد به مرور با موقعیت اضطراب آور روبرو شده و حالات اضطرابی به طرز چشمگیری کاهش پیدا می کنند.
درمان rTMS
در این شیوه درمانی که به واسطه دستگاه rTMS انجام می پذیرد، مغز بیمار مورد تحریک قرار می گیرد. در اصل، قسمت های درگیر با اختلال، تحت جریان میدان مغناطیسی هدفمند قرار گرفته و عملکرد آن ها به حالت تعادل باز می گردد. در نتیجه، علائم اختلال کاهش یافته و بیمار بهبود پیدا می کند.
