اختلالات شناختی
هنگامی که فردی در سنین بالا دچار مشکلات شناختی، فراموشی و ضعف حافظه می شود، این فکر به ذهن خطور می کند که وی به آلزایمر مبتلا شده است. اما به شکل دقیق تر، این علائم به اختلالات شناختی مرتبط است که آلزایمر تنها یکی از انواع آن است. به صورت کلی، اختلالات شناختی شامل گروهی از اختلالات هستند که به شکل ضعف کارکردهای شناختی به صورت اکتسابی بروز پیدا می کنند. بدین معنی که فرد توانمندی و مهارت های شناختی که در گذشته کسب کرده بوده را از دست می دهد و این نقص شناختی، از بدو تولد با فرد همراه نبوده است. البته نقص کارکرد های شناختی، در بسیاری از اختلالات روانی به چشم می خورند؛ اما نقص و مشکلات کارکرد شناختی، مشخصه اصلی اختلالات شناختی به شمار می آيند. در ادامه اختلالات شناختی را مورد بررسی قرار داده و نکاتی را پیرامون درمان آن ها مطرح می نماییم.
اختلالات شناختی چه علائم و نشانه هایی دارند؟
هنگامی که اختلالات شناختی بروز پیدا می کنند، در اصل، سلول های مغزی که در گذشته به درستی فعالیت می کردند، در حال حاضر دچار نقص می شوند. البته از بین رفتن سلول های مغزی به مقدار بسیار اندک، جزو روند تحولی مغز انسان به شمار می آيد. اما از دست رفتن و مرگ نورون های مغزی، در افراد درگیر با اختلالات شناختی، بسیار بیشتر و شدید تر از افراد عادی است.
یک اختلال شناختی، می تواند به واسطه نشانه ها و علائم زیر بروز پیدا کند:
- گم شدن در خیابان
- پرسیدن سوالات تکراری
- اشتباه به کار بردن نام افراد یا اشیا
- مشکلات حرکتی و از دست دادن تعادل
- بی توجهی به دیگران و احساسات آن ها
- سردرگمی، از دست دادن حافظه و قضاوت ضعیف
- مشکل در صحبت کردن، بروز احساسات و افکار و خواندن و نوشتن
- بی انگیزگی و بی علاقگی نسبت به انجام کارهایی که فرد قبلا نسبت به آن ها علاقه داشته است
انواع اختلالات شناختی
اختلالات شناختی را می توانیم بر اساس حالات و علائمی که بیمار تجربه می کند و علت بروز آن ها، به شکل زیر دسته بندی کنیم.
اختلال دلیریوم که به آن روان آشفتگی نیز گفته می شود، یکی از اختلالات شناختی است که موجب ایجاد اختلال در هوشیاری می شود. در اصل، بیمار در بازه های زمانی کوتاه، مثلا از چند ساعت تا چند روز، با مشکلاتی در توجه، حافظه، تفکر و صحبت کردن درگیر خواهد بود. در مواردی نیز ممکن است فرد حالاتی مانند توهم را تجربه کند.
در اغلب موارد گفته می شود که زوال عقل یا دمانس یک بیماری مستقل به حساب نمی آید. بلکه این اختلال، نشانه یا علامتی است که از وجود مشکلات شناختی شدید خبر می دهد. مشخصه اصلی این اختلال، مشکل در قضاوت، درک، حافظه و تمرکز است. زوال عقل شامل طیف بسیار گسترده ای از اختلالات است که از عوامل متعددی نشات گرفته و در نهایت کارکردهای شناختی فرد را به شکل جدی مختل خواهند کرد. این اختلالات سطوح مختلفی داشته و می توانند با شدت مختلفی بروز پیدا کنند.
رایج ترین و مهمترین انواع زوال عقل به شرح زیر هستند:
- آلزایمر: این اختلال به عنوان یکی از مهمترین علت های بروز زوال عقل به شمار می آيد. یکی از عواملی که می تواند به بروز این اختلال منجر شود، انباشت پلاک های آمیلوئيدی در مغز است. فرد مبتلا به این اختلال مشکلات شدیدی را در زمینه حافظه تجربه خواهد کرد و حتی ممکن است نتواند هویت خود را به یاد بیاورد.
- زوال عقل عروقی: این اختلال در مواردی بروز پیدا می کند که عروق مغزی با مشکل در خونرسانی روبرو می شوند. در این حالت حتی ممکن است مشکلات عروق مغزی منجر به ایجاد سکته مغزی یا آسیب های دیگر شود.
- زوال عقل جسم لویی: جسم لویی به عنوان توده ای پروتئینی شناخته می شود که در مغز بیماران مبتلا به این نوع زوال عقل دیده می شود. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است علاوه بر علائم رایج زوال عقل، نشانه هایی نظیر توهم و راه رفتن در خواب را نیز تجربه کنند.
- زوال عقل گیجگاهی پیشانی: این اختلال، شامل گروهی از بیماری های مرتبط با نواحی گیجگاهی و پیشانی مغز است که به زوال عقل منجر می گردند. بروز این مشکلات سبب می شود تا رفتار و گفتار فرد تحت تاثیر منفی قرار گرفته و فرد با عوارض زوال عقل دست و پنجه نرم کند.
بروز اختلال در زنان و مردان
به طور کلی می توان گفت که شیوع اختلالات شناختی در زنان و مردان، با افزایش سن(بالای ۶۰ سال) به طرز چشمگیری رشد خواهد داشت. پس افزایش سن یکی از مهمترین عواملی است که در شیوع این دسته از اختلالات تاثیر می گذارد. در زمینه تاثیر جنسیت در شیوع این بیماری تا به حال تفاوت محسوسی مشاهده و مطرح نشده است. اما زنان و مردان در هنگام ابتلا به اختلالات شناختی، علائم را با شدت متفاوتی تجربه می کنند. برای مثال، هنگامی که زنان به زوال عقل مبتلا می شوند، عملکرد شناختی آن ها با سرعت بسیار بیشتری نسبت به مردان افت پیدا می کند که احتمالا از تغییرات هورمونی نشات می گیرد. همچنین مردانی که به زوال عقل مبتلا شده اند، در زمینه آزمون های کلامی و ادراک فضایی بینایی، عملکرد بهتری از خود به نمایش می گذارند.
درمان اختلالات شناختی
روانپزشکان و متخصصان سلامت روان، برای کنترل وضعیت بیماران مبتلا به اختلالات شناختی از شیوه های مختلفی استفاده می کنند که بر اساس نوع اختلال و وضعیت بیماری متفاوت خواهد بود.
موارد زیر جزو رایج ترین شیوه های درمان اختلال شناختی به شمار می آيند:
درمان دارویی
روانپزشکان در برخی از موارد برای کنترل نشانه ها و عوارض اختلالات شناختی از داروهای نظیر مهارکننده های کولین استراز، ممانتین و تقویت کننده حافظه استفاده می کنند. استفاده از دارو منجر می شود تا وضعیت شیمیایی مغز به حالت تعادل رسیده و مشکلات ناشی از این بدتنظیمی ها برطرف گردد.
جراحی
در برخی از موارد که اختلال شناختی یا زوال عقل به دلیل مشکلات و آسیب های مغزی بروز پیدا می کنند، می توان از جراحی برای ترمیم قسمت های آسیب دیده مغز استفاده نمود.
درمان های توانبخشی
توانبخشی شامل طیف گسترده ای از روش های درمانی است که می توانند از جنبه های مختلف، به بیماران درگیر با اختلالات شناختی کمک کنند. به همین جهت می توان از شیوه هایی نظیر گفتار درمانی، درمان حرکتی، کاردرمانی و شناخت درمانی برای بهبود وضعیت این بیماران استفاده نمود.
درمان rTMS
در این شیوه درمانی که به واسطه دستگاه rTMS انجام می پذیرد، مغز بیمار مورد تحریک قرار می گیرد. در اصل، قسمت های درگیر با اختلال، تحت جریان میدان مغناطیسی هدفمند قرار گرفته و عملکرد آن ها به حالت تعادل باز می گردد. در نتیجه، علائم اختلال کاهش یافته و بیمار بهبود پیدا می کند.
