اختلالات اعتیاد
اعتیاد پدیده ای آشناست که اکثر افراد نسبت به عواقب آن آگاهی دارند. در بیان علمی، اصطلاح اختلالات اعتیاد زمانی به کار می رود که فرد به واسطه مصرف مخدر، الکل یا انجام یک رفتار خاص، حالت اعتیاد پیدا کرده و دچار مشکلاتی نظیر سوء مصرف یا وابستگی به مواد یا وابستگی نسبت به انجام یک عمل(مانند قمار) می شود. در ادامه به بررسی اختلالات اعتیاد پرداخته و انواع آن را مورد بررسی قرار می دهیم.
علائم و نشانه های اعتیاد
اختلال اعتیاد همانند سایر اختلالات، به واسطه علائم و نشانه های خاصی که دارد، شناخته می شود. البته باید این نکته را نیز مدنظر قرار داد که هر فرد علائم منحصر به فردی را تجربه می کند که ممکن است با سایر افراد درگیر با این اختلال متفاوت باشد. اما به صورت کلی، رایج‌ترین علائم و نشانه های اختلالات اعتیاد شامل موارد زیر است:
- مصرف زیاد مواد مخدر یا مست شدن پیاپی و مداوم
- دروغ گفتن پیرامون میزان مصرف مواد افیونی یا الکل
- صحبت زیاد و مشغله فکری پیرامون الکل و مواد مخدر
- بروز رفتار های پرخاشگرانه، هنجار شکنی و بی قانونی
- کاهش عملکرد شغلی و تحصیلی و تعلیق شدن در محل کار یا تحصیل
- اعتقاد به اینکه فقط با نوشیدن الکل یا مصرف مواد می توانند لذت ببرند
- دوری از خانواده، دوستان و فضاهای اجتماعی و بی علاقگی نسبت به تعامل
- بروز رفتار های تکانشی و پرخطر مانند رانندگی با سرعت بالا یا رفتار های پرخطر جنسی
اختلالات اعتیاد به چه علت بروز پیدا می کنند؟
به طور قطع نمی توان تنها یک مورد را به عنوان عامل بروز این اختلال در نظر گرفت. زیرا درگیر شدن با اعتیاد معمولا به واسطه تعامل عواملی نظیر استرس زیاد، زمینه ژنتیکی، مشکلات روانی و فشار های محیطی و اجتماعی اتفاق می افتد. از جنبه عصب شناختی می توان گفت که لذتی که ماده یا عمل اعتیاد آور برای فرد ایجاد می کند، مغز را شرطی می کند. پس فرد برای کسب مجدد احساس لذت، به صورت مداوم نسبت به مصرف یا نوشیدن اقدام می کند. بدین ترتیب مصرف مواد یا نوشیدن الکل با کسب لذت برابر شده و فرد با اختلال درگیر می شود.
انواع اختلالات اعتیاد
اختلالات اعتیاد را می توانیم به دو دسته کلی تقسیم بندی نماییم که هر کدام به شکلی متفاوت، فرد را با اعتیاد درگیر می کنند:
اختلالات اعتیاد به مواد مخدر و الکل
اختلالات اعتیاد به مواد را می توانیم به سه دسته کلی تقسیم بندی نماییم:
- اختلالات سوء مصرف مواد: مشخصه اصلی این اختلال، مصرف نابجا و بیش از حد مواد مخدر و افیونی است. تفاوتی ندارد این مواد غیرقانونی بوده یا مانند برخی از داروهای روانپزشکی یا حتی کافئین به صورت قانونی و به راحتی قایل تهیه باشند. در هر صورت، اگر فرد نحوه مصرف غیر اصولی و خارج از چارچوب داشته باشد، با اختلال سوء مصرف درگیر می شود. این اختلال در نهایت منجر به کاهش خلق، عملکرد و ضعف روابط منجر خواهد شد و کیفیت زندگی فرد را با افت روبرو می کند.
- اختلالات وابستگی به مواد: مشخصه اصلی این اختلال، استفاده مداوم مواد مخدر، الکل یا هر ماده اعتیاد آور دیگر است. در این وضعیت، اغلب افراد با اینکه با عواقب و زیان های مصرف مواد و الکل درگیر هستند، از مصرف دست نمی کشند. افراد مبتلا به اختلال وابستگی به مواد با افزایش تحمل روبرو شده و نیاز دارند تا مقدار مصرفی خود را مرتبا افزایش دهند. به همین دلیل همواره با آسیب های بیشتری روبرو می شوند.
- اختلالات وابستگی شیمیایی: مشخصه اصلی این اختلال، استفاده اجباری از مواد شیمیایی(مانند مواد مخدر) است. در این حالت فرد نمی تواند به راحتی مصرف خود را قطع کند.
به شکل دقیق تر، اختلالات مصرف مواد، موارد زیر را در بر خواهند گرفت:
- اختلالات مصرف الکل: مشخصه اصلی این اختلال مصرف بیش از حد و آسیب زای الکل است که منجر به بروز آسیب های جسمی و روانی خواهد شد. در این حالت فرد به واسطه مصرف غیر اصولی و بیش از حد الکل، عوارض متعددی نظیر کاهش نشانه های ترک و مسمومیت بر اثر مصرف الکل را تجربه می کند.
- اختلالات مصرف ماری جوانا: مشخصه اصلی این اختلال، مصرف بیش از حد ماری جوانا(کانابس) است که به عوارض متعددی نظیر تداوم مصرف، دوری از فعالیت های اجتماعی و افت عملکرد فرد منجر می شود.
- اختلالات مصرف مواد توهم زا: مشخصه اصلی این اختلال، الگوی مصرف بی رویه و آسیب زای مواد توهم زا است که به تداوم مصرف منجر می گردد. در این حالت، فرد در صورت تداوم مصرف، نشانگان ترک را تجربه نموده و به جهت رفع حالات منفی و ناراحت کننده ای که دارد، به مصرف روی می آورد.
- اختلالات مصرف کافئین: مشخصه اصلی این اختلال، مصرف بیش از حد کافئین است که به بروز علائمی نظیر تکانشگری، بی خوابی، تکرر ادرار، مشکلات گوارش، تپش قلب و ناآرامی منجر می شود.
- اختلالات مصرف مواد محرک: مشخصه اصلی این اختلال، مصرف اخیر کوکائین، آمفتامین یا سایر مواد محرک است. در این وضعیت معمولا فرد حالاتی نظیر سرخوشی، گوش به زنگی یا تکانشگری را تجربه می کند. همچنین تغییرات شدید جسمی مانند افزایش یا کاهش فشار خون، حالت تهوع، لرز و تعریق شدید جزو علائم این اعتیاد به شمار می آيند.
- اختلالات مصرف مواد افیونی: مواد افیونی نظیر هروئین و مورفین، در صورت استفاده بیش از حد و خارج از الگوی استاندارد، منجر به بروز اعتیاد در فرد خواهند شد. در این حالت فرد تحت تاثیر اعتیاد به این مواد، با افت عملکرد و مشکل در روابط روبرو خواهد شد.
- اختلالات مصرف دخانیات: دخانیات دارای مقادیر زیاد نیکوتین هستند که مصرف بیش از حد آن ها می تواند حالت وابستگی به مصرف ایجاد کند. در این حالت، تعادل شیمیایی مغز به واسطه مصرف نیکوتین با تغییر روبرو شده و به همین واسطه با فرد عوارض مختلفی درگیر می شود.
- اختلالات مصرف مواد استنشاقی: در این اختلال، فرد به واسطه مصرف بیش از حد و غیر ضروری مواد استنشاقی، به اعتیاد دچار شده و نسبت به مصرف مداوم این مواد اقدام می کند. در این حالت، فرد همواره زمان زیادی را برای مصرف مواد و تهیه آن صرف می کند و همچنین عوارض روانی و جسمانی متعددی را تجربه می کند.
- اختلالات مصرف داروهای خواب آور، ضد اضطراب و آرامبخش: با اینکه داروهای آرامبخش و ضد اضطراب جزو پر استفاده ترین دارو های روانپزشکی به شمار می آيند، اما در صورت استفاده غیر اصولی و بدون تجویز پزشک می تواند زمینه اعتیاد، وابستگی و سو مصرف را ایجاد نماید. در این حالت فرد به صورت مداوم نسبت به مصرف این دارو ها اقدام کرده و در صورت عدم مصرف، با نشانگان ترک، تکانشگری، ناآرامی و بد خوابی روبرو خواهد شد.
اختلالات اعتیاد نامرتبط به مواد
دسته دوم اختلالات اعتیاد، ارتباطی با مواد مخدر یا الکل ندارد. بلکه به رفتار هایی اشاره دارد که جنبه اعتیادی و مرضی دارند. رایج ترین اختلال اعتیاد نامرتبط با مواد به عنوان اختلال قماربازی پاتولوژيک شناخته می شود که به بررسی آن می پردازیم.
مشخصه اصلی این اختلال رفتار قمار بازی به صورت پایدار و مداوم است که ناراحتی و نقص جدی را برای فرد ایجاد می کند. در این وضعیت فرد در هنگامی که حال ناخوشایندی را تجربه می کند، قمار می کند. معمولا فرد مبتلا به این اختلال پس از باختن در قمار، مجددا برای جبران آن وارد قمار می شود. این فرد پس از باخت هایی که تجربه می کند، به دیگران دروغ گفته یا این باخت ها را پنهان می کند. در نهایت رفتار قمار، به حدی زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهد که با مشکلات متعددی در شغل و روابط خود روبرو می شود.
بررسی اختلال در زنان و مردان
پژوهش هایی که در زمینه اختلالات اعتیاد به انجام رسیده است، این نکته را مطرح می کنند که در اغلب دسته های اختلالات اعتیاد، مردان سهم بیشتری دارند. به این معنا که انواع اختلال اعتیاد، در مردان بیشتر از زنان بروز پیدا می کنند. تنها اختلالات مصرف داروهای خواب آور، ضد اضطراب و آرامبخش، در زنان شیوع بیشتری دارد. این موضوع را نیز می توان به واسطه شیوع بیشتر اضطراب در زنان توجیه نمود. زیرا به صورت کلی، زنان بیشتر از مردان در معرض استفاده از داروهای آرامبخش و ضد اضطراب قرار خواهند گرفت.
درمان اختلالات اعتیاد
روانپزشکان و متخصصان سلامت روان، از شیوه های مختلفی برای درمان اعتیاد استفاده می کنند که با توجه به نوع اعتیاد متفاوت خواهد بود. نوع درمان در این اختلال تماما به خود فرد بستگی دارد.
موارد زیر جزو رایج‌ترین شیوه های درمان اختلالات اعتیاد به شمار می آيند:
سم زدایی
در این شیوه درمان مصرف مواد یا الکل متوقف خواهد شد. سپس وضعیت بیمار تحت نظر قرار گرفته و از یک ماده جایگزین استفاده می شود تا ماده ای که فرد نسبت به آن اعتیاد دارد، از بدن وی خارج شود. این شیوه در برخی موارد به شکل سرپایی و برخی موارد به شکل بستری انجام می شود.
دارو درمانی
تجویز دارو برای بیمار مبتلا به اختلال اعتیاد کمک می کند تا وضعیت شیمیایی مغز وی به حالت تعادل بازگردد. به صورت کلی روانپزشکان برای درمان این اختلال از داروهایی نظیر نالترکسون، آکامپروسات، وارنیکلین و بوپرنورفین استفاده می کنند.
روان درمانی
روانشناس به واسطه آموزش هایی به بیمار می دهد، راهکارها و مکانیسم های رفتاری سالم را با وی تمرین خواهد کرد. در این شیوه می توان با استفاده از درمان شناختی رفتاری، بینش فرد را افزایش داده و عادات، باور ها و افکار سالم تری را برای فرد به ارمغان بیاورد.
در این شیوه درمانی که به واسطه دستگاه rTMS انجام می پذیرد، مغز بیمار مورد تحریک قرار می گیرد. در اصل، قسمت های درگیر با اختلال، تحت جریان میدان مغناطیسی هدفمند قرار گرفته و عملکرد آن ها به حالت تعادل باز می گردد. در نتیجه، علائم اختلال کاهش یافته و بیمار بهبود پیدا می کند.
